U posljednje dvije godine, sigurnosna situacija u Evropi suočena je s drastičnim promjenama koje su rezultat rastućih geopolitičkih napetosti, naročito nakon ruske invazije na Ukrajinu. Ovaj sukob je snažno uzdrmao obrambene politike brojnih evropskih zemalja i otkrio niz slabosti unutar sistema opskrbe vojnim materijalima, naročito eksplozivima i streljivom. Kao odgovor na ovu krizu, evropske države, uz podršku međunarodnih saveznika, počinju ubrzano graditi nove kapacitete za proizvodnju oružja, s ciljem smanjenja zavisnosti o uvozu i jačanja vlastite strateške autonomije.
Jedan od ključnih pokazatelja ove transformacije je najava švedske kompanije Sweden Ballistics (Swebal) o izgradnji nove fabrike za proizvodnju TNT-a – eksploziva koji ima široku upotrebu u vojnim sredstvima poput granata, bombi i artiljerijskih projektila. Planira se da će ova fabrika, do kraja 2027. godine, godišnje proizvoditi preko 4.000 tona eksploziva, što bi predstavljalo značajan doprinos evropskoj samodostatnosti u ovom sektoru. Do sada je Evropa gotovo u potpunosti zavisila od samo jedne tvornice u Poljskoj, što se u novim okolnostima pokazalo kao ozbiljan strateški rizik.
Kriza izazvana ratom u Ukrajini pokazala je da evropski obrambeni sektor ne može zadovoljiti rastuće potrebe – mnoge države drže zalihe za vlastite potrebe, dok je proizvodni kapacitet ograničen. Kao odgovor na to, Evropska unija je pokrenula Inicijativu za povećanje proizvodnje municije (ASAP) s budžetom od 500 miliona eura, čiji je cilj dostizanje proizvodnje od dva miliona granata godišnje do kraja ove godine. Pored toga, kroz Evropski odbrambeni fond (EDF), izdvojeno je 7,3 milijarde eura za razvoj naprednih vojnih tehnologija.
Ključne komponente evropske strategije uključuju:
-
Investicije u infrastrukturu i proizvodne kapacitete.
-
Smanjenje zavisnosti od azijskih i vanevropskih dobavljača.
-
Vertikalnu integraciju proizvodnih procesa unutar EU.
-
Razvoj domaćih tehnoloških rješenja za vojnu upotrebu.
Joakim Sjöblom, izvršni direktor Swebala, ističe da je interes industrije toliki da se već razmatra udvostručenje kapaciteta, uz napomenu da će se sirovine nabavljati lokalno, unutar kruga od 550 kilometara, s fokusom na prostor oko Baltičkog mora. On upozorava da je trenutna ovisnost o dobavljačima iz Azije zabrinjavajuća i dodatno usložnjava reakcije evropskih političkih centara.
Pored Švedske, Poljska i Češka postaju ključni igrači u jačanju evropske obrambene moći. Poljska kompanija Nitro-Chem ostaje jedina u Evropi koja proizvodi TNT po NATO standardima, a nedavno su potpisali ugovor vrijedan 310 miliona dolara za isporuku TNT-a američkoj vojsci. Pored njih, Grupa Azoty radi na izgradnji pogona za nitrocelulozu – sastojak koji se koristi kao “pamučni barut”.
U Češkoj, grupa CSG planira smanjenje evropske ovisnosti o Poljskoj tako što obnavlja staru tvornicu u Grčkoj te preuzima njemačku tvornicu nitroceluloze. Cilj im je ostvariti potpunu kontrolu nad proizvodnjom velikokalibarske municije – od sirovine do gotovog proizvoda.
Ni Sjedinjene Američke Države ne sjede skrštenih ruku. Najavili su izgradnju nove fabrike za TNT u Kentuckyju, čime potvrđuju da se i preko Atlantika pripremaju za dugoročne izazove.
Osim tradicionalne vojne industrije, značajnu ulogu igraju i startupi koji razvijaju inovativne tehnologije. Njemačka firma Helsing, osnovana 2021. godine, fokusirana je na razvoj naprednog AI softvera za vojnu primjenu te proizvodnju borbenih dronova. Njihov dron HX-2 već je u upotrebi, a podrška NATO članicama, naročito onima u blizini Rusije, istaknuta je kao prioritet.
U Francuskoj, kompanija Turgis & Gaillard radi na mobilnom oružanom sistemu dugog dometa nazvanom Foudre, zamišljenom kao evropski odgovor na američki HIMARS. Njegova mobilnost i preciznost čine ga važnim dijelom evropskih nastojanja za veću samostalnost u odbrani.
Takođe, Belgijska kompanija Mecar, podružnica KNDS France, značajno širi kapacitete za proizvodnju municije, dok rumunski ROMARM, državna vojna korporacija, koordinira niz fabrika i instituta koji proizvode sve – od lakog naoružanja do borbenih vozila.
S obzirom na sve navedeno, jasno je da se Evropa ubrzano priprema za novu eru globalne nesigurnosti. Umjesto oslanjanja na pojedinačne saveznike, strateški pravac vodi ka kolektivnom jačanju unutrašnjih kapaciteta, utemeljenom na tehnološkim inovacijama, industrijskoj obnovi i zajedničkom planiranju.
U ovom sve kompleksnijem bezbjednosnom ambijentu, evropske države ne prepuštaju više ništa slučaju. Umjesto toga, grade snažnu infrastrukturu za dugoročnu otpornost i samodostatnost. Dok prijetnje možda još nisu u punom zamahu, odgovor Evrope jasno poručuje: spremnost više nije opcija – ona je neophodnost.
