U posljednjih nekoliko godina, naročito nakon izbijanja rata u Ukrajini 2022. godine, geopolitička dinamika na Balkanu doživjela je značajne promjene. Rusija, nekada snažno prisutna u regiji, sve više gubi svoju moć i uticaj, fokusirajući se gotovo isključivo na sukob u Ukrajini. U tom kontekstu, pažnju stručne i političke javnosti posebno privlači odnos između Aleksandra Vučića, predsjednika Srbije, i Milorada Dodika, lidera Republike Srpske, te uloga koju Srpska pravoslavna crkva (SPC) ima u oblikovanju političkih odnosa na Balkanu.
Genadij Sisojev, dugogodišnji dopisnik ruskog lista Komersant i priznati geostrateški analitičar, u svojoj analizi ističe da je ruski uticaj u regionu znatno smanjen, a glavni razlog tome jeste preusmjeravanje resursa ka Ukrajini. Jedan od vodećih ruskih instituta, Savjet za međunarodne odnose, čiji je predsjednik bivši ministar vanjskih poslova Igor Ivanov, dodatno potvrđuje ovu tezu – navodeći da je percepcija ruskog uticaja na Balkanu u velikoj mjeri prenapuhana.
Aleksandar Vučić igra kompleksnu političku igru, balansirajući između Zapada i Rusije, što se posebno jasno vidi u njegovim postupcima tokom posljednjih godinu dana. Iako je u više navrata ignorisao ruske pozive, njegova posjeta Moskvi 9. maja bila je rezultat političkog pritiska i strateškog kalkulisanja. Srpska pravoslavna crkva, kroz patrijarha Porfirija, odigrala je ključnu ulogu u organizaciji te posjete, što govori o dubljoj ulozi SPC-a u oblikovanju srpske vanjske politike.
Tokom tog boravka u Moskvi, Vučić nije bio dočekan s posebnim počastima. Putinova hladna rečenica: „Ipak ste uspjeli da dođete“, odražavala je distancu i nepovjerenje koje Kremlj sve više gaji prema srpskom predsjedniku. Ta distanca kulminirala je svega nekoliko sedmica kasnije, kada je ruska obavještajna služba javno optužila Vučića za indirektnu prodaju oružja Ukrajini, što je ocijenjeno kao „izdaja ruskih interesa“.
Uprkos tome, Evropska unija i dalje toleriše Vučića, plašeći se njegovog približavanja Moskvi. Iako mu je poručeno da se njegovi postupci ne cijene, konkretne kazne izostaju. Naprotiv, mjesec dana nakon posjete Moskvi, EU je Srbiji isplatila 50 miliona eura pomoći, što pokazuje da Brisel i dalje računa na Vučića kao faktor stabilnosti u regiji.
U tom složenom odnosu između Rusije, Srbije i Zapada, Milorad Dodik zauzima čvrstu poziciju. Za razliku od Vučića, on nikada nije skrivao svoje proruske stavove, niti je pokušavao balansirati. Redovno posjećuje Moskvu i javno izražava podršku Vladimiru Putinu. Iako nema veći uticaj izvan granica Bosne i Hercegovine, Dodik je Kremlju važan kao pouzdan saveznik u okviru BiH, naročito u kontekstu ruskih interesa u vezi s destabilizacijom regiona.
Međutim, Dodikove veze sa Rusijom nisu prepreka za njegov intenzivan lobistički rad u Sjedinjenim Američkim Državama. Entitet Republika Srpska je, prema izvještajima, značajno povećao budžet za lobiranje u SAD, nadajući se povoljnijoj politici ukoliko Donald Trump ponovo dođe na vlast. Moskvi to ne smeta, jer Dodik ostaje lojalan čak i dok pokušava otvoriti kanale s Vašingtonom.
S druge strane, Vučić je pokušao iskoristiti svoju poziciju kako bi se nametnuo kao posrednik između SAD i Rusije, ali ta inicijativa se završila fijaskom. Njegov nedavni pokušaj da prisustvuje republikanskoj konvenciji pod lažnim imenom dodatno je narušio njegov međunarodni ugled i označen je kao politički debakl.
U kontekstu odnosa Kremlja prema Vučiću, analitičari tvrde da Moskva gubi povjerenje u njega, što potvrđuje i izjava Aleksandra Dugina, jednog od najpoznatijih ruskih ideologa. On je javno izjavio da „Srbija više ne želi Vučića“, što, iako nije zvanični stav, ipak odražava atmosferu u ruskim političkim krugovima. S obzirom na to da je ta izjava data za državnu novinsku agenciju, mnogi je tumače kao prećutni stav Kremlja.
Uprkos svemu, ni Rusija ni Evropska unija trenutno nemaju alternativu Vučiću. Niti jedna politička ličnost u Srbiji nije se pokazala dovoljno snažnom da bi mogla istovremeno zadovoljiti interese i Istoka i Zapada. Vučić je, nakon više od decenije vlasti, uspio da konsoliduje političku moć do te mjere da ni opozicija ni međunarodna zajednica ne vide realnog nasljednika.
Kada je riječ o Crnoj Gori, Rusija sve više primjenjuje indirektni uticaj. Iako je broj ruskih diplomata u Podgorici minimalan, proruske struje unutar vlasti, kao i djelovanje SPC-a, omogućavaju Moskvi da zadrži politički pritisak bez formalnog prisustva. Istovremeno, ekonomska prisutnost Rusije je oslabila, ali to ne znači da je interes nestao – samo su metode postale suptilnije.
Zaključno, Balkan ostaje strateško bojno polje između Istoka i Zapada, a Srbija ključna tačka tog sukoba. Aleksandar Vučić, iako sve više pod pritiskom sa svih strana, i dalje drži političku kontrolu zahvaljujući nedostatku jasne alternative. Njegova strategija balansiranja sve više gubi snagu, dok se Moskva i Brisel nadaju da će, u pravom trenutku, usmjeriti tok promjena u svoju korist. U svemu tome, Srpska pravoslavna crkva nastavlja igrati važnu, iako često nevidljivu, ulogu.
