Sankcije Sjedinjenih Država prema Zapadnom Balkanu: Uticaj i Posljedice
Sjedinjene Države (SAD) već dugi niz godina koriste sankcije kao ključni instrument u svojoj spoljnoj politici, a posebno se to odnosi na region Zapadnog Balkana. Ove sankcije se postavljaju kao sredstvo pritiska na određene aktere s ciljem postizanja političkih i ekonomskih ciljeva. Prema podacima istraživanja Glasa Amerike, do kraja januara 2025. godine, SAD su uvele ukupno 398 sankcija pojedincima, organizacijama i kompanijama iz ovog regiona, pri čemu Bosna i Hercegovina (BiH) prednjači sa 177 sankcija, a potom slijede Srbija sa 80, Kosovo sa 60, Sjeverna Makedonija sa 46, Albanija sa 23 i Crna Gora sa 11 sankcija.
Važno je napomenuti da sankcije koje izriču SAD nisu usmjerene na cijele države, već su fokusirane na pojedince i organizacije koje su uključene u različite oblike ilegalnih ili neetičnih aktivnosti. Ova praksa ima dugoročne posledice na političku i ekonomsku stabilnost regiona, jer sankcionisani akteri često imaju značajan uticaj na donošenje odluka i oblikovanje politika. Richard Nephew, stručnjak za sankcije, ukazuje na to da su sankcije usmjerene ka izvršavanju pritiska na aktere kako bi se naterali na promjenu ponašanja, bilo da se radi o političkim odlukama ili ekonomskim aktivnostima.
Povijesni Pregled Sankcija
Sankcije koje su SAD izrekle za Zapadni Balkan mogu se podijeliti u dva ključna perioda. Prvi period obuhvata godine od 2001. do 2004., kada su sankcije bile odgovor na ratne zločine i destabilizaciju regiona nakon raspada bivše Jugoslavije. Tokom ovog perioda, međunarodna zajednica reagovala je na nesigurnost i kršenje ljudskih prava, što je rezultiralo uvođenjem sankcija kao sredstva pritiska. Drugi period, koji počinje od 2021. godine do danas, karakteriše se fokusiranjem na korupciju, ugrožavanje međunarodne stabilnosti i podršku Rusiji u njenoj vojnoj agresiji na Ukrajinu.
U ovom poslednjem periodu, značajni akteri kao što su Milorad Dodik, predsednik Republike Srpske, Aleksandar Vulin i Nenad Popović iz Srbije, kao i Nikola Gruevski iz Sjeverne Makedonije, našli su se na listama sankcionisanih. Ove sankcije ne predstavljaju samo politički pritisak, već donose konkretne posljedice, uključujući zamrzavanje imovine i zabranu poslovanja sa američkim bankama. Tako je zatvaranje računa sankcionisanih pojedinaca u bankama izazvalo ozbiljne probleme u poslovanju, što je dovelo do gubitka pristupa bankarskim uslugama za mnoge kompanije u regionu.
Posljedice Sankcija na Ekonomski i Politički Život
Jedan od značajnijih efekata sankcija bio je gubitak finansijskih sredstava i otežano poslovanje za brojne kompanije, posebno za one koje su bile povezane sa sankcionisanim pojedincima. Na primer, restoran Agape, koji je povezan sa kćerkom Milorada Dodika, suočio se sa ozbiljnim problemima nakon što su američke vlasti upozorile banke u BiH da ne posluju sa sankcionisanim subjektima. Ovakva situacija dovela je do nemogućnosti isplate plata i funkcionisanja firmi, što dodatno potkrepljuje argument da sankcije imaju širok uticaj na lokalnu ekonomiju i život građana.
Osim ekonomskih posljedica, sankcije takođe mogu uticati na političku stabilnost regiona. Zvaničnici i poslovni ljudi postaju sve oprezniji u svojim poslovnim potezima, svjesni da bi svaka greška mogla rezultirati novim sankcijama. Ivana Korajlić, izvršna direktorka Transparency International BiH, smatra da sankcije mogu doprineti većoj transparentnosti i otežati vladama u regionu da vrše korupciju, što dugoročno može dovesti do poboljšanja vladavine prava i smanjenja korupcije.
Sveobuhvatan Uticaj Sankcija
Sankcije koje su uvedene kroz Magnitski zakon (GLOMAG lista) najčešće se odnose na kršenje ljudskih prava, organizovani kriminal i korupciju. Pojedinci poput Zvonka Veselinovića i Milana Radoičića sa Kosova našli su se na ovoj listi zbog povezanosti sa kriminalnim aktivnostima. Takođe, sankcije vezane za Rusiju, poznate kao Russia-EO 14024, fokusiraju se na podršku Rusiji u njenim vojnim i ekonomskim aktivnostima protiv međunarodne zajednice. Na listi sankcija našla se i Naftna industrija Srbije (NIS), sankcionisana zbog veza sa ruskim Gaspromnjeftom.
Međutim, važno je napomenuti da sankcije nisu jednosmerna strategija. U nekim delovima Balkana, pokušaji obilaženja sankcija, kao što su otvaranje novih firmi sa istim vlasnicima ali pod novim imenima, takođe su izazvali reakciju američkih vlasti koje su nastavljale da uvode nove kaznene mere prema onima koji su pokušavali da zaobiđu sankcije. Ova dinamika pokazuje da sankcije SAD nisu samo ekonomski alat, već imaju i bitan uticaj na međunarodnu bezbednost i stabilnost.
Zaključak: Sankcije kao Alat za Promjene
U zaključku, američke sankcije prema Zapadnom Balkanu predstavljaju moćan alat za oblikovanje političkog i ekonomskog života u ovom regionu. Iako mnogi sankcionisani akteri protestuju protiv ovih mjera, njihov uticaj na ekonomiju i politiku je značajno smanjen. Sankcije ne samo da ometaju korupciju i terorizam, već mogu dugoročno doprineti većoj stabilnosti i transparentnosti na Balkanu, šaljući jasnu poruku o međunarodnoj odgovornosti i potrebi za odgovornim upravljanjem u ovom regionu.
