Već gotovo trideset godina, od kada je u američkom gradu Daytonu u saveznoj državi Ohio potpisan mirovni sporazum, Bosna i Hercegovina živi u stanju koje je istovremeno i mirno i krhko. Taj Daytonski sporazum, koji je okončao rat i genocid nad Bošnjacima, nije donio samo prestanak oružanih sukoba, već je i nametnuo složen i problematičan politički sistem koji i danas oblikuje sudbinu ove zemlje. Iako je mir osiguran, Bosna se i dalje suočava s dubokim unutrašnjim podjelama i etničkim tenzijama koje prijete njenoj stabilnosti.
U fokusu je sve veći uticaj hrvatskih nacionalista i njihove politike etničke segregacije, koja ne samo da narušava suverenitet Bosne i Hercegovine, već ima i dalekosežne posledice za ceo region Balkana. Nedavna konferencija pod nazivom „Dayton-Dialogue“, održana u Americi, trebalo je da bude prilika za razgovor o budućnosti Bosne i ulozi SAD-a u regiji, ali je u stvari postala mesto za isticanje nacionalističkih stavova iz Hrvatske, što dodatno pokazuje koliko su ti uticaji prisutni i zabrinjavajući.
U isto vreme, dok predsednik entiteta Republika Srpska, Milorad Dodik, svojom politikom destabilizuje državu i osporava sam Daytonski sporazum, međunarodni akteri su se fokusirali na njegovu figuru kao “pogodno sredstvo” za diplomatske ciljeve, zanemarujući istovremeno opasnost koju predstavljaju tvrdokorni hrvatski nacionalisti. Oni, često sa podrškom vlasti u Zagrebu, u svojim delovanjima podstiču podjele, etničku segregaciju i političku subverziju.
Posebno je zabrinjavajuće što su se ove tenzije jasno manifestovale na događajima poput obeležavanja godišnjice Daytonskog sporazuma, gde je:
-
zagovaranje etničke segregacije u školama
-
revizionistički prikazi ratnih događaja iz 1990-ih
-
otvoreno mešanje u unutrašnje stvari Bosne
bili dominantni elementi. Takva retorika jasno pokazuje da se politika nekih hrvatskih lidera ne razlikuje mnogo od ratnih ambicija koje su na ovim prostorima vladale pre tri decenije.
Daytonski sporazum je definisao BiH kao državu sa dva entiteta: Federacijom Bosne i Hercegovine (gdje su Bošnjaci i Hrvati većina) i Republikom Srpskom (pretežno srpska većina). Ipak, dok je srpskoj strani kroz RS data značajna autonomija, Hrvati su od te ravnoteže isključeni. HDZ BiH, politički pandan vladajućoj stranci u Hrvatskoj, već dugi niz godina predstavlja sredstvo za direktan uticaj Zagreba u Bosni, održavajući svoje pozicije kroz politiku koja je zapravo nastavak ratnih projekata političkim, a ne vojnim sredstvima.
Zahvaljujući članstvu Hrvatske u Evropskoj uniji i NATO-u, ova zemlja je iskoristila svoj međunarodni položaj kako bi dodatno učvrstila politički uticaj u BiH. Hrvatski političari koriste institucije EU i NATO kao platformu za promoviranje etničkih podela i političke segregacije u Bosni, umesto da podrže demokratske reforme koje bi približile Bosnu evropskim vrednostima i smanjile etničke tenzije.
U samom centru ove strategije nalazi se sporni koncept “legitimnog predstavljanja”, koji je glavna politika HDZ-a BiH pod vodstvom Dragana Čovića. Iako formalno nije jasno definisan, ovaj princip ima za cilj da:
-
isključi Hrvate koji žive u mešovitim sredinama
-
dozvoli samo Hrvatima iz određenih područja da biraju svog predstavnika u državnom Predsedništvu
Takve izmene Izbornog zakona zapravo uvode teritorijalnu ekskluzivnost, što bi predstavljalo pokušaj stvaranja trećeg entiteta — zasebne hrvatske političke jedinice u BiH. To bi značilo direktnu etničku segregaciju, što je u suprotnosti sa presudama Evropskog suda za ljudska prava koje zahtevaju uklanjanje diskriminacije na osnovu etničke pripadnosti.
Iako su ove presude bile jasno usmerene ka reformi izbornog sistema u skladu sa građanskim pravima, HDZ BiH i njihovi saveznici odbijaju implementaciju, pozivajući se na političke motive i osporavajući sudske odluke. To dodatno produbljuje politički jaz u zemlji, između reformista koji žele usklađivanje sa evropskim standardima i nacionalista koji nastoje održati postojeći, disfunkcionalni sistem.
Nekada su, podsećaju stručnjaci, postojali političari u Hrvatskoj koji su zagovarali dobru saradnju i stabilnost u regionu, poput Stjepana Mesića, Ive Josipovića i Vesne Pusić, ali su njihovi glasovi danas marginalizovani. Čak i unutar ljevice, koja je nekada podržavala građanske vrednosti, dominira sada antagonistički stav prema Bosni.
Poseban primer ovog zaokreta je aktuelni hrvatski predsednik Zoran Milanović, koji je iz nekadašnjeg zagovornika građanskih prava postao glasnogovornik nacionalističke i često otvoreno rasističke retorike, naročito u kontekstu odnosa prema Bošnjacima. Njegove izjave, koje sadrže uvredljive i diskriminatorske elemente, pokazuju koliko je promenjen politički dijalog u Hrvatskoj o Bosni, što dodatno destabilizuje region.
Zaključno, trenutna situacija u Bosni i Hercegovini ne predstavlja samo krizu upravljanja, već je kontrolisana dezintegracija zemlje pod pritiskom različitih nacionalističkih projekata. Hrvatski nacionalisti, u saradnji sa separatističkim snagama iz Republike Srpske, koriste političke prilike da učvrste svoje ciljeve podele i segregacije, dok međunarodna zajednica često ne preduzima suštinske reforme i ostaje na površinskom nivou diplomatije.
Ukoliko se ovaj trend nastavi, Bosna će ostati zarobljena u stanju nestabilnosti, a njena nezavisnost i demokratska budućnost biće ozbiljno ugrožene. Važno je da međunarodni akteri shvate da je Bosna puno više od “tampon zone” između susednih država i da joj se mora pristupiti sa ozbiljnošću i posvećenošću koja garantuje trajni mir i pravdu za sve njene građane.
