U posljednjim danima veliku pažnju javnosti privuklo je otkriće nezavisnog novinara Domagoja Margetića vezano za status Srpske napredne stranke (SNS) unutar Europske pučke stranke (EPP). Vijest je odjeknula u političkim krugovima, naročito jer se radi o najvećoj političkoj grupaciji u Evropskoj uniji, koja ima ogroman uticaj na donošenje odluka i kreiranje smjernica evropske politike.
Prema informacijama koje je objavio Margetić, postojala je ozbiljna inicijativa da se SNS, stranka na čijem je čelu Aleksandar Vučić, izbaci iz EPP-a. Ovaj proces je, prema njegovim tvrdnjama, zaustavljen zahvaljujući političkim intervencijama, a u središtu svega našla se uloga Hrvatske demokratske zajednice (HDZ).
EPP je u svom zvaničnom saopštenju naveo kako je pokrenut interni proces provjere uloge SNS-a u okviru te grupacije. Precizirano je da je predsjedništvo EPP-a zadužilo Dolors Montserrat i Kostisa Hatzidakisa da vode proces. Iako se ne radi o formalnom postupku suspenzije ili isključenja, naglašeno je da je riječ o detaljnoj i brzoj internoj istrazi čiji rezultati neće biti unaprijed određeni, nego otvoreni.
SNS je postala članica EPP-a 2016. godine, nakon što je Vučić osnovao ovu stranku 2008. godine, poslije raskola sa Srpskom radikalnom strankom. Tokom godina, SNS je stekla značajnu podršku i postala vladajuća politička snaga u Srbiji. No, članstvo u EPP-u bilo je često osporavano, posebno zbog kritika o stanju demokratije, slobodi medija i vladavini prava u Srbiji.
Da bi se razumjelo zašto je ova situacija toliko važna, treba naglasiti poziciju EPP-a u evropskoj politici. Ova grupacija:
- ima 188 zastupnika u Evropskom parlamentu od ukupno 720,
- daje 13 povjerenika u Evropskoj komisiji, uključujući predsjednicu Ursulu von der Leyen,
- vodi vlade brojnih država, među kojima su Njemačka, Grčka, Poljska, Portugal, Švedska, Austrija i Cipar.
Dakle, odluke EPP-a imaju težinu koja se proteže daleko izvan granica EU, a članstvo u ovoj grupaciji često predstavlja simbol međunarodnog legitimiteta za političke partije.
Prema navodima Margetića, pokušaj izbacivanja SNS-a zaustavljen je intervencijom HDZ-a. On tvrdi da je upravo hrvatska stranka, kao članica EPP-a, imala ključnu ulogu u zaštiti Vučićeve partije od političkog udara. Njegove informacije dodatno su potvrdili izvori iz Bruxellesa bliski samom vrhu EPP-a. Ti izvori su jasno istakli da SNS nije ostao u EPP-u zahvaljujući sopstvenim zaslugama, nego isključivo zbog podrške HDZ-a.
Ova saznanja otvaraju brojna pitanja:
- Zašto je HDZ zaštitio Vučićevu stranku?
- Da li se radi o političkom dogovoru i interesnoj povezanosti?
- Koje posljedice ovakav potez može imati na odnose unutar same EPP-a, ali i na širu regionalnu politiku?
Mnogi analitičari smatraju da bi isključenje SNS-a imalo snažne posljedice i za Vučića lično, jer bi time njegova vlast izgubila značajan međunarodni legitimitet. S druge strane, ostanak SNS-a u EPP-u omogućava Beogradu da zadrži kanale komunikacije sa evropskim institucijama, čak i u trenucima kada se odnosi Srbije i EU nalaze u osjetljivoj fazi.
Ono što posebno izaziva reakcije jeste činjenica da se o ovoj političkoj pozadini gotovo i ne govori javno. Prema tvrdnjama izvora, postoji svojevrsni zid šutnje, što dodatno pojačava dojam da se radi o političkom dogovoru iza zatvorenih vrata.
U konačnici, slučaj SNS-a i EPP-a pokazuje složenost evropske politike, gdje formalna pravila često ustupaju pred interesima i međustranačkim savezima. Margetićevo otkriće otvara prostor za dublje promišljanje o ulozi HDZ-a u regionalnim odnosima, ali i o načinu na koji se evropske političke grupacije nose s pitanjima demokratskih standarda i političke odgovornosti svojih članica.
Zaključak koji se nameće jeste da se iza odluke o ostanku SNS-a u EPP-u ne krije samo pitanje jedne partije, već šira politička igra u kojoj se prepliću interesi više država i njihovih vladajućih elita. Upravo ta dimenzija čini ovu priču posebno značajnom, jer pokazuje da evropska politika, iako često predstavljena kao skup jasnih pravila, u praksi funkcioniše kroz mrežu kompromisa i utjecaja.
