U posljednje vrijeme politička scena u Republici Srpskoj sve više podsjeća na oluju koja se tek sprema da pogodi samu srž vladajuće strukture. Na čelu te strukture, naravno, nalazi se Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), predvođen Miloradom Dodikom, ali stvari očigledno više nisu kao nekada. Sistem u kojem se lojalnost političara održavala finansijskim interesima sada se ozbiljno ljulja, jer novca – nema. Odsustvo sredstava ugrožava političku koheziju i pokreće lavinu unutrašnjih previranja koje su postale sve očiglednije.
Već mjesecima se šuška o mogućim “prelascima” iz SNSD-a ka opozicionim redovima. Prvi nagovještaji ovog trenda pojavili su se kada su opozicioni lideri javno govorili da se pojedini članovi vladajuće stranke spremaju za izdaju. Ova priča dobija sve ozbiljnije konture, pogotovo u kontekstu sve slabije većine u Narodnoj skupštini Republike Srpske (NSRS), što bi moglo značiti stvarnu prijetnju za dugotrajnu dominaciju SNSD-a.
Igor Crnadak, šef Kluba poslanika Partije demokratskog progresa (PDP), još ranije je upozorio da je vlast SNSD-a na državnom nivou već faktički izgubljena. Prema njegovim riječima, jedino što još preostaje jeste da “iscure rokovi” i da se poštuju formalne procedure smjene, nakon čega slijedi pad i na entitetskom nivou. SNSD koalicija, koja traje već 18 godina, prema Crnatku je u tom periodu samo pogoršala stanje u svim segmentima društva, a ono što sada dolazi mogu biti – najteži dani do sada.
Situacija u Narodnoj skupštini postaje posebno izazovna zbog:
-
Planiranih posebnih sjednica, koje će se baviti radom javnih preduzeća,
-
Istraga i izlaganja mogućih koruptivnih radnji visokih funkcionera,
-
Rastućeg nezadovoljstva javnosti, koje sve češće rezultira najavama štrajkova.
U pitanju nisu samo politički problemi – cijela situacija ima i ekonomske implikacije. Veliki broj budžetskih isplata kasni, što se naročito vidi na primjeru projekta Srpska Open, gdje su još uvijek prisutna višemilionska dugovanja prema dobavljačima, iako je riječ o inicijativi koja je sprovedena prije dvije godine. Finansijska nestabilnost dodatno pojačava napetosti i otvara prostor za nove afere.
Metaforično govoreći, Crnadak je gubitak vlasti na nivou BiH uporedio sa “poparanim džemperom”, kod kojeg, kada se jednom počne parati, nema zaustavljanja dok se sve ne raspadne. To je upravo ono čega se vladajući vrh SNSD-a sada pribojava – da se njihov politički projekat ne raspline u cijelosti.
Na to ukazuje i javni istup Aleksandre Pandurević, članice Predsjedništva Srpske demokratske stranke (SDS). Ona je objavila da je dobila poruke od ljudi bliskih SNSD-u koji se javno protive SDS-u, dok joj privatno priznaju da su spremni da “prvi pređu kod nje” čim Dodik padne. Ovaj cinizam i politička dvoličnost dodatno oslikavaju dubinu krize koja pogađa SNSD. I sama Pandurević ne skriva da joj je čak “nekada žao Dodika”, jer je okružen ljudima koje je sam stvorio, a koji sada, kako kaže, “rigaju vatru, a u sebi mole za spas”.
U istom tonu, pojedini komentatori ističu da ni opozicija nije bez svojih slabosti – unutar SDS-a postoje pojedinci, poput Sonje Karadžić, koji koriste svaki izborni ciklus za ucjenjivanje rukovodstva pozicijama na kompenzacionim listama, a pri tome nikada ne kritikuju Dodika, čime se dodatno komplikuje ionako kompleksna politička slika.
Još jedan značajan faktor u aktuelnoj političkoj dinamici jeste intervencija visokog predstavnika Christiana Schmidta, koji je donio odluku o obustavi finansiranja SNSD-a i Ujedinjene Srpske. Ovu mjeru potvrdila je i entitetska ministrica finansija Zora Vidović, čime je i zvanično priznato da su sredstva presušila.
Ova mjera dodatno pogoršava ionako napetu situaciju, jer u političkom sistemu gdje se lojalnost često kupuje finansijskim pogodnostima, odsustvo novca znači i kraj interesa većine političara da ostanu uz dosadašnji režim. SNSD, koji se godinama oslanjao na sistem podjele političkih i ekonomskih benefita unutar stranačke mreže, sada se suočava s kolapsom tog modela. A kada interes nestane – počinje rasulo.
Zaključno, dešavanja u Republici Srpskoj ukazuju na potencijalno prelomnu fazu političke tranzicije. SNSD, koji je gotovo dvije decenije bio neprikosnovena snaga, sada se suočava s unutrašnjim previranjima, gubitkom kontrole na višim nivoima vlasti, sve većim građanskim nezadovoljstvom i finansijskom blokadom. U takvom okruženju, pitanje “ko će prvi napustiti brod koji tone” ne djeluje više kao politička metafora, već kao realno očekivanje koje bi moglo da se obistini u veoma bliskoj budućnosti.
