Ovo pitanje o tome da li mrtvi čuju govor živih jedno je od onih oko kojih se učenjaci Ehlussunneta duboko razilaze. Razlog tog razilaženja leži u kontradiktornosti šerijatskih tekstova koji se bave ovom temom. Naime, Kur’an u nekoliko ajeta negira mogućnost da mrtvi mogu čuti govor živih, kao što je slučaj s ajetima poput:
- “Ti ne možeš učiniti da mrtvi čuju niti možeš učiniti da gluhi čuju dozivanje kada se leđima okrenu” (En-Neml, 80),
- “Ti ne možeš učiniti da mrtvi čuju niti možeš učiniti da gluhi čuju dozivanje kada se leđima okrenu” (Er-Rum, 52),
- “I nisu nikako isti živi i mrtvi. Allah će učiniti da čuje onaj koga On hoće, a ti ne možeš učiniti da čuju oni koji su u grobovima” (Fatir, 22).
S druge strane, postoji nekoliko vjerodostojnih hadisa u kojima se potvrđuje da mrtvi čuju žive. Na primjer, prenosi se da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, nakon bitke na Bedru tri dana ostavio ubijene mušrike, a zatim ih dozivao po imenu i rekao im: “Zar niste već našli istinitim ono što vam je vaš gospodar obećao? Zaista sam ja našao istinitim ono što mi je moj Gospodar obećao.” Kada ga je Omer, radijallahu anhu, upitao kako mogu mrtvi čuti, Poslanik mu je odgovorio: “Tako mi Onoga u čijoj je ruci moja duša, vi ništa bolje ne čujete od njih od onoga što im ja govorim, međutim oni nemaju moći da odgovore.”
Ovo razilaženje među učenjacima dovelo je do četiri različita mišljenja po ovom pitanju.
Prvo mišljenje: Potvrda da mrtvi čuju
Ovo je stav većine učenjaka, uključujući Ibn Hazma, Kadi Ijada, Nevevija, Ibn Tejmiju, Ibnul-Kajjima i Ibn Kesira. Ovi učenjaci smatraju da ajeti koji negiraju sluh mrtvima imaju preneseno značenje.
Prvo tumačenje: Mrtvi su ustvari nevjernici Prema ovom tumačenju, ajeti se odnose na nevjernike koji su živi, ali čija su srca “mrtva” u smislu da ne prihvataju istinu. Oni ne mogu čuti uputu, baš kao što mrtvi ne mogu čuti govor. Ovaj stav zastupaju učenjaci poput Ibn Kutejbe, Hattabija, Begavija, Zamahšerija, Kurtubija i drugih. Oni smatraju da se poređenje nevjernika s mrtvima koristi kako bi se naglasila njihova nesposobnost da čuju istinu.
Komentar na ovo tumačenje: Ovo tumačenje je prihvatljivo, ali se može prigovoriti da stvarni mrtvi zaista ne čuju, pa je poređenje s njima opravdano.
Drugo tumačenje: Mrtvi čuju, ali im to ne koristi Prema ovom tumačenju, ajeti se odnose na mrtve, ali naglašavaju da mrtvi ne čuju na način koji bi im koristio, baš kao što nevjernici čuju istinu, ali je ne prihvataju. Ovaj stav zastupaju učenjaci poput Ibn Tejmije, Ibnul-Kajjima i drugih.
Treće tumačenje: Samo Allah može učiniti da mrtvi čuju Prema ovom tumačenju, ajeti negiraju moć Poslanika da učini da mrtvi čuju, ali potvrđuju da Allah to može učiniti. Ovaj stav zastupaju Ibn Et-Tin, Isma’ili i Taberi.
Dokazi onih koji potvrđuju da mrtvi čuju
- Dozivanje ubijenih mušrika na Bedru: Ovaj događaj jasno pokazuje da mrtvi čuju, ali ne mogu odgovoriti. Međutim, drugi učenjaci prigovaraju ovom dokazu, navodeći da je Aiša, radijallahu anha, negirala ovo tumačenje.
- Hadis o topotu obuće: Ovaj hadis ukazuje da mrtvi čuju zvukove živih nakon što su zakopani, ali se može prigovoriti da se to odnosi samo na početno razdoblje nakon ukopavanja.
- Nazivanje selama na mezarju: Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, naziva selam umrlima, što bi, prema ovom mišljenju, bilo besmisleno da oni ne mogu čuti.
- Praksa telkina: Ova praksa, gdje se umrli doziva po imenu i podsjeća na odgovore za meleke, ukazuje na vjerovanje da mrtvi mogu čuti, ali je hadis na kojem se temelji slab.
- Amr ibn El-‘As i društvo kod kabura: Ovaj hadis ukazuje da umrli čuje i osjeća prisutnost živih nakon ukopavanja.
- Hadisi o nazivanju selama: Neki hadisi sugeriraju da umrli prepoznaju i odgovaraju na selam živih, ali su mnogi od njih slabi.
Ovo pitanje ostaje sporno među učenjacima zbog kontradiktornih tekstova u šerijatu. Iako postoje jaki dokazi na obje strane, prevladavajuća mišljenja nastoje pomiriti tekstove kroz različita tumačenja, ali konačan konsenzus o ovom pitanju još uvijek nije postignut.
