Bivša njemačka kancelarka Angela Merkel izazvala je snažne političke reakcije širom Evrope izjavom u kojoj je za rusku invaziju na Ukrajinu 2022. godine okrivila Poljsku i baltičke države. Njene riječi, izrečene u intervjuu za mađarski medij „Partizan“, odjeknule su kao svojevrsni potres unutar Evropske unije, jer je po prvi put javno sugerisano da odgovornost za raspad diplomatskih odnosa između Rusije i Evrope ne leži samo u Moskvi, već i u odlukama istočnoevropskih zemalja članica EU.
Merkel, koja je Njemačkom upravljala od 2005. do 2021. godine, rekla je da su upravo Poljska i baltičke zemlje doprinijele prekidu dijaloga između EU i Rusije, čime su, kako tvrdi, indirektno otvorile prostor za vojnu agresiju Vladimira Putina nekoliko mjeseci kasnije. Njena analiza se zasniva na stavu da je odbijanje Poljske da podrži Minske sporazume bilo ključni momenat u urušavanju povjerenja između Moskve i Zapada.
Razrada
Prema riječima Merkel, Minski sporazumi predstavljali su „ključni međunarodni okvir“ kojim se pokušavalo stabilizovati stanje u istočnoj Ukrajini nakon što su se Donjeck i Lugansk 2014. godine odvojili i proglasili kao samoproglašene republike.
Sporazum su potpisali predstavnici Rusije, Ukrajine, Donjecke i Luganske Narodne Republike, uz posredovanje Organizacije za bezbjednost i saradnju u Evropi (OEBS). Njegov osnovni cilj bio je uspostavljanje prekida vatre i definisanje političkog puta ka miru.
Merkel je podsjetila da je prvi Minski sporazum iz septembra 2014. godine privremeno smirio situaciju i omogućio Ukrajini da „prikupi snagu i postane drugačija zemlja“. Prema njenom tumačenju, period od 2015. do 2021. dao je Kijevu priliku da modernizuje vojsku i ojača institucije, što bi, u idealnim okolnostima, moglo spriječiti buduće konflikte.
Međutim, praksa je pokazala drugačije. Već u januaru 2015. godine, samo četiri mjeseca nakon potpisivanja sporazuma, izbio je novi talas sukoba između ruskih i ukrajinskih snaga. Rusija i Donjecka Narodna Republika (DNR) započele su ofanzivu protiv ukrajinske vojske, kršeći dogovoreni prekid vatre.
U februaru iste godine potpisan je drugi Minski sporazum (Minsk II), ali ni on nije uspio zaustaviti krvoproliće. Prema podacima na koje se poziva britanski „Daily Mail“, tokom narednih godina, ruske snage su, uprkos obavezama iz sporazuma, ubile ili ranile više od 5.000 ukrajinskih vojnika.
Merkel je u intervjuu priznala da je već 2021. godine shvatila da Putin više ne poštuje sporazum i da je ideja o mirnom rješenju postajala sve manje realna. Upravo zato je, kako kaže, pokušala predložiti novi diplomatski okvir — format u kojem bi Evropska unija direktno razgovarala sa Putinom, bez posrednika.
Prema njenim riječima, taj prijedlog nisu podržale sve članice EU. „Baltičke države i Poljska bile su protiv. Smatrale su da ne smijemo imati zajedničku politiku prema Rusiji jer će to oslabiti našu odlučnost“, navela je Merkel.
Time su, kako je istakla, ove zemlje prekinule mogućnost stvaranja zajedničkog evropskog pristupa Moskvi, što je po njenom mišljenju bio jedan od ključnih faktora koji su ohrabrili Kremlj da započne rat protiv Ukrajine.
Ona je dodala da su se Poljska i baltičke države plašile da će EU „izgubiti jedinstvo“ ako se otvore novi pregovori s Moskvom, ali upravo je taj raskol u politici, smatra Merkel, pokazao Putinu da unutar Unije nema zajedničkog fronta.
Da bi pojasnila svoj stav, Merkel je ukazala na nekoliko ključnih činjenica:
-
Minski sporazumi su bili jedina međunarodna platforma koja je formalno držala diplomatske kanale između Rusije i Zapada otvorenim;
-
njihovo odbacivanje od strane pojedinih članica EU predstavljalo je signal Moskvi da Evropa više ne vjeruje u dijalog;
-
nedostatak zajedničke evropske strategije prema Rusiji otvorio je prostor za vojnu avanturu Kremlja.
Nakon što je napustila kancelarsku poziciju krajem 2021. godine, Merkel je, kako tvrdi, bila svjedok neposrednog sloma evropske diplomatije prema Rusiji. Samo nekoliko mjeseci kasnije, u februaru 2022, uslijedila je brutalna ruska invazija na Ukrajinu, koja je preokrenula bezbjednosnu arhitekturu cijelog kontinenta.
Zaključak
Izjave Angele Merkel predstavljaju svojevrsni presedan u evropskom političkom diskursu jer po prvi put visoki zapadni lider javno implicira da su neke članice EU dijelom odgovorne za izbijanje rata u Ukrajini. Njena interpretacija podsjeća da međunarodni konflikti rijetko nastaju jednostrano — oni su, naprotiv, rezultat niza pogrešnih procjena, neslaganja i neiskorištenih diplomatskih prilika.
Merkel naglašava da je cilj Minskih sporazuma bio očuvanje mira i da je njihovo odbacivanje bio fatalan korak koji je doveo do kraha povjerenja između Evrope i Rusije. Time je, prema njenom mišljenju, Evropa izgubila mogućnost da utiče na Kremlj kroz dijalog, a Putin je dobio uvjerenje da može djelovati bez ozbiljnog otpora.
Na kraju, bivša kancelarka zaključuje kako bi jedinstvena evropska politika prema Moskvi možda mogla spriječiti tragediju koja je uslijedila. No, kako kaže, „do toga nije došlo, a zatim je počela Putinova agresija“ — rečenica koja danas zvuči kao gorak podsjetnik na propuštene šanse evropske diplomatije.
