Politička kriza u Bosni i Hercegovini već godinama je prisutna na svim nivoima vlasti, ali ono što posebno zabrinjava jeste činjenica da se različiti akteri ne slažu ni oko samih uzroka, a kamoli rješenja ovog kompleksnog problema. Dok se čini da postoji određeni konsenzus o postojanju krize, putevi njenog prevazilaženja dijele se duž dubokih etnopolitičkih linija, dodatno podgrijanih jakim interesima unutar i izvan zemlje.
U akademskom i teorijskom smislu, kriza se također posmatra kroz prizmu kontradiktornih stavova. Dva glavna pravca u mišljenjima intelektualne elite su:
-
Zagovaranje očuvanja postojećeg ustavno-pravnog poretka, temeljenog na konceptu konstitutivnosti naroda i etničke dominacije,
-
Zalaganje za promjenu u pravcu građanskog uređenja, koje u centar političkog sistema postavlja građanina kao nosioca suvereniteta, a ne kolektivni etnički subjekt.
Problem s ovim teorijama jeste što mnoge nisu slobodne od ideoloških i interesnih pritisaka, što otežava njihovu realnu primjenu. U praksi, politička stvarnost počiva na tri konflikta zasnovana na suprotstavljenim ciljevima:
-
Sekesionistički pokret u režiji vlasti entiteta Republika Srpska, sa krajnjim ciljem otcjepljenja i eventualnog ujedinjenja sa Srbijom;
-
Federalistički plan političkih predstavnika bosanskih Hrvata, koji teže formiranju trećeg entiteta, čime bi se obnovila ideja nekadašnje Herceg-Bosne;
-
Bošnjačko odupiranje oba pomenuta plana, pod izgovorom zaštite teritorijalnog integriteta države.
Ovi konflikti jasno odražavaju razlike u viziji budućnosti zemlje. Sekesionizam bosanskih Srba već decenijama gradi svoju ideologiju na konceptu “druge srpske države”, kako ju je nekada definisao Vojislav Koštunica, dok je aktuelna vlast u Srbiji, predvođena Aleksandrom Vučićem, institucionalizovala ovu ideju kroz tzv. “Srpski svet”.
S druge strane, koncept trećeg entiteta pod vodstvom HDZ-a BiH i Dragana Čovića, bazira se na obnovi koncepta Herceg-Bosne, ideje koju je još 1990-ih promovisao Franjo Tuđman, a koja je imala za cilj teritorijalno povezivanje s Hrvatskom. Politički neuspjeli, ali ideološki konstantni pokušaji izgradnje hrvatske samouprave danas dobijaju novi oblik kroz narativ o majorizaciji i unitarizaciji od strane bošnjačkih političkih snaga.
Bošnjačka politička scena sama po sebi nije homogena. Postoje različiti modeli koji se kreću od:
-
Etničke političke reprezentacije (“bošnjaštvo”),
-
Regionalnog modela – hibrida građanskog i etničkog,
-
Do građanskog modela uređenja države, kakav zagovaraju liberalniji politički faktori.
Ipak, zajednički imenitelj svih ovih modela jeste očuvanje teritorijalnog integriteta Bosne i Hercegovine, što se može posmatrati kao neformalni nacionalni minimum.
Šta bi značila realizacija ovih planova u praksi?
-
Realizacija secesije značila bi definitivni raspad države Bosne i Hercegovine.
-
Uspostava trećeg entiteta bi dovela do podjele zemlje na tri etnički zasnovane teritorijalne jedinice, pri čemu bi bošnjački entitet bio najmanji po površini, ali sa najvećim brojem stanovnika.
-
Etnički obruč koji bi nastao oko tog entiteta (RS + treći entitet + Srbija + Hrvatska) doveo bi do političke i ekonomske izolacije Bošnjaka, kao i do povećane nestabilnosti.
Dodatno, eventualno nametanje Zakona o državnoj imovini od strane visokog predstavnika dovelo bi do toga da većina prirodnih resursa (oko dvije trećine) pripadne entitetima u kojima dominiraju Srbi i Hrvati, dok bi Bošnjaci ostali s trećinom ukupnog bogatstva zemlje. Ovakav ishod mnogi stručnjaci nazivaju “palestinizacijom” Bošnjaka – termin koji ukazuje na potpunu političku i ekonomsku marginalizaciju.
Kako bi se ovakvi scenariji mogli realizovati?
Postoje dva puta:
-
Legalno, uz politički konsenzus i podršku većine u državnim institucijama;
-
Internacionalno, kroz reviziju Daytonskog i Washingtonskog sporazuma, što bi zahtijevalo snažnu međunarodnu intervenciju.
U tom kontekstu, treba istaknuti ulogu pojedinih lobista koji rade protiv interesa Bosne i Hercegovine. Među njima su:
-
Rod Blagojevich, koji djeluje kao lobista za vlasti Republike Srpske,
-
Max Primorac, hrvatski lobista koji zastupa interese HDZ-a i pokušava oblikovati američku politiku prema BiH u skladu s tim ciljevima.
Njihovo lobiranje ima za cilj:
-
Slabljenje OHR-a,
-
Eliminaciju stranih sudija iz Ustavnog suda BiH,
-
Podršku trećem entitetu,
-
Donošenje energetskih zakona koji idu u korist pojedinih političkih interesa.
Također, sve češće se uključuju i države poput Izraela, preko figura kao što je Gordan Grlić Radman, što dodatno komplikuje političku sliku.
Značajnu ulogu igra i Christian Schmidt, visoki predstavnik u BiH, koji je, prema nekim informacijama, uticao na presudu Evropskog suda za ljudska prava i spriječio usvajanje rezolucije o genocidu u Srebrenici u Bundestagu, što baca sjenu na njegovu neutralnost.
Pitanje mogućeg Daytona II stalno se postavlja. Teoretski je moguć, ali realizacija je krajnje neizvjesna. SAD i dalje smatraju Dayton svojim diplomatskim uspjehom, uprkos njegovim očitim manama.
Na kraju, porazna istina je da budućnost Bosne i Hercegovine zavisi ne od zakona i demokratskih vrijednosti, nego od etničke snage, lobističkog uticaja i međunarodnih interesa. Takvo stanje, ako se ne promijeni, može imati dugoročne i katastrofalne posljedice za stabilnost zemlje, njen suverenitet i, na kraju, njen opstanak.
