Uvod
U razgovoru za Slobodnu Bosnu, poznati politolog i nezavisni analitičar Davor Gjenero iznio je detaljnu analizu trenutne političke situacije u Srbiji i Bosni i Hercegovini, uz naglasak na ulogu Rusije, Turske, te unutrašnje dinamike balkanskih političkih odnosa. Njegovi komentari posebno se odnose na pogoršane odnose Srbije sa Zapadom, Vučićeve neuspjehe na međunarodnoj sceni, ali i sve izvjesniji politički pad Milorada Dodika. Istovremeno, Gjenero upozorava na problem nedostatka građanskog pritiska u BiH koji bi političke elite natjerao na ozbiljne reforme i stvaranje proevropske koalicije.
Razrada
Gjenero ističe da je situacija u Srbiji postala izuzetno napeta nakon što su Sjedinjene Američke Države uvele sankcije Naftnoj industriji Srbije (NIS), kompaniji u većinskom ruskom vlasništvu. Istovremeno, Moskva je poručila Beogradu da će isporuka plina trajati samo do kraja godine, što pokazuje koliko je Srbija postala zavisna od ruskih interesa.
Vučićeva politika „sjedanja na dvije stolice“ – balansiranje između Rusije i Zapada – sada mu se, prema Gjeneru, vratila kao bumerang. Od trenutka kada je u maju, tokom posjete SAD-u, poniženo napustio Floridu bez sastanka s američkim predsjednikom, postalo je jasno da je njegova međunarodna reputacija ozbiljno narušena. Od tada, Vučić je suočen sa:
-
visokim carinama na izvoz robe u SAD,
-
izostankom podrške američkih zvaničnika,
-
pogoršanjem odnosa s institucijama Evropske unije.
Čak i na summitu Evropske političke zajednice u Kopenhagenu, Vučić je, kako navodi Gjenero, tretiran kao nepoželjan gost. Evropski parlament sve otvorenije kritizira stanje u Srbiji, dok mu preostali saveznici u EU postaju sve oprezniji. Osam mjeseci najavljivane sankcije NIS-u napokon su stupile na snagu, a Beograd nije učinio ništa da bi ispunio zahtjeve svojih euroatlantskih partnera.
Prema Gjeneru, situacija s NIS-om pokazuje da je Vučić izgubio strateški kompas. Srbija, okružena zemljama članicama EU i NATO-a, ne može dugoročno ostati ruska ekspozitura na Balkanu. On ističe da Srbija ima samo jednu realnu opciju – prilagoditi se evropskom okruženju, reformisati energetski sektor i staviti ključne kompanije pod državnu, a ne rusku kontrolu. U protivnom, Srbija rizikuje potpunu ekonomsku izolaciju.
Gjenero koristi metaforu „gutanja žaba“, aludirajući na Zorana Đinđića, prvog demokratskog premijera Srbije, koji je znao da se teške odluke moraju donijeti odmah, bez odgađanja. Vučić, kao politički nasljednik Vojislava Šešelja i čovjek koji je formiran u Miloševićevoj diktaturi, po Gjeneru nije sposoban za takve reforme. Ono što dodatno zabrinjava jeste nedostatak novih lidera u Srbiji koji bi mogli povesti zemlju putem evropskih vrijednosti.
U isto vrijeme, regionom je odjeknula histerična reakcija vlasti Srbije i Republike Srpske zbog toga što je Turska isporučila borbene dronove Kosovu. Vučić je, tvrdi Gjenero, brzo povukao ručnu kočnicu nakon početnih napada na Erdogana, svjestan da bez Turske ne može održati energetske tokove. Ipak, ovaj incident pokazuje koliko su odnosi između Beograda i Ankare krhki i podložni dnevno-političkim manipulacijama.
Zanimljivo je da je i Milorad Dodik napao Erdogana, iako ga je ranije nazivao prijateljem. Gjenero to vidi kao očajnički pokušaj političkog preživljavanja čovjeka koji je već faktički izgubio moć. Bez obzira na to ko bude novi predsjednik entiteta Republika Srpska, Dodik više nema kontrolu nad izvršnom vlašću, a s vremenom će izgubiti i uticaj u Narodnoj skupštini RS. Gjenero zaključuje da Dodika treba pustiti da „politički izblijedi“, bez stvaranja privida da je žrtva.
Veliki dio intervjua posvećen je i oštroj kritici IFIMES-a i njegovog direktora Zijada Bećirovića, kojeg Gjenero optužuje za širenje Vučićeve propagande pod maskom akademske objektivnosti. Podsjeća da je IFIMES ranije objavljivao tekstove u kojima se manipulisalo činjenicama, uključujući tvrdnje o obavještajnim aktivnostima protiv Vučića i podršku Dodikovim interesima uoči izbora u BiH. Gjenero navodi da je Bećirović „prodao dušu Vučiću“, te da je sada razotkriveno pravo lice te organizacije.
Na kraju razgovora, Gjenero komentariše napredak Bosne i Hercegovine u procesu približavanja Evropskoj uniji. Usvajanjem Plana rasta, BiH je napravila prvi korak prema pregovorima o pristupanju, ali Gjenero upozorava da ozbiljan napredak neće doći sam od sebe.
Prema njegovim riječima, ključne prepreke su:
-
nedostatak građanskog pritiska na političke elite,
-
fragmentirano građansko društvo koje ne uspijeva stvoriti pravu proevropsku koaliciju,
-
sporost administracije u prilagođavanju evropskim kriterijima.
Ipak, Gjenero naglašava da će i sam proces pristupanja, bez obzira na trajanje, pozitivno utjecati na funkcionisanje institucija i svakodnevni život građana.
Zaključak
Analiza Davora Gjenera donosi sveobuhvatan uvid u regionalne odnose i jasno pokazuje da Balkan ulazi u novu političku fazu. Srbija se suočava s posljedicama svoje ambivalentne politike prema Rusiji, dok je Milorad Dodik na izlaznim vratima vlasti. Istovremeno, Bosna i Hercegovina ima jedinstvenu priliku da kroz evropske integracije ojača institucije i stabilizuje društvo, ali samo ako građani budu ti koji će zahtijevati promjene. Gjenero upozorava da bez aktivnog građanskog društva i jasne proevropske vizije, BiH rizikuje da propusti povijesnu priliku za iskorak iz balkanske političke učmalosti.
